Cách phân biệt một số loại nhựa thông dụng

  Ngày nay bao túi nilông đang ở thời kỳ “hoàng kim”, đâu đâu cũng có. Nhưng ít người biết được rằng một số chúng được sản xuất từ những chất liệu nhựa độc hại với sức khỏe con người. Nhìn chung những lọai nhựa PP, PE, PS là những loại nhựa không có tính độc thường được dùng để sản xuất các đồ đựng thực phẩm cố định như khay, hộp, đĩa. Nhựa PVC có tính độc nên không được dùng để sản xuất túi hay hộp đựng thực phẩm được. Muốn nhận biết nhựa có tính độc hay không, hãy dùng kéo cắt một miếng túi đựng thực phẩm cho vào lửa và quan sát:

Tính chất của nhựa

Nhựa không có tính độc thì rất dễ cháy, sau khi đã kéo ra khỏi lửa vẫn còn tiếp tục cháy và có chảy chất nước lỏng, không bốc khói.  Ngược lại nhựa có tính độc thì khó cháy, khi ra khỏi lửa sẽ tắt ngấm. Khi cháy bốc khói và có mùi khét lạ.

Trọng lượng nhựa có tính độc thường lớn hơn, thả vào nước dễ chìm xuống, còn lọai không độc thì nhẹ và dễ nỗi trong nước. Xem xét vấn đề độc hại của chất dẻo khi sử dụng có thể nói rằng, tất cả những chất dẻo dùng làm bao bì chứa thực phẩm lỏng đều an toàn vì các nhà sản xuất phải tuân thủ các quy định pháp lý về chất lượng bao bì nhựa. Nhận biết nhựa tốt bằng cách đốt, với những kiến thức trên bạn có thể nhận biết được những sản phẩm nhựa dùng hàng ngày đi từ gốc nhựa nào. Tuy nhiên, để chắc chắn hơn, có thể làm một thí nghiệm đơn giản là đốt.

Tính chất vật lý:

• Dẻo: Nhựa có thể dễ dàng được đúc, ép và tạo hình thành nhiều dạng khác nhau.
• Nhẹ: Nhựa có tỷ trọng thấp, nhẹ hơn nhiều so với kim loại và gốm sứ.
• Chống thấm nước và hơi nước: Nhựa có khả năng chống thấm nước và hơi nước tốt, giúp bảo vệ sản phẩm khỏi độ ẩm.
• Chống ăn mòn: Nhựa có khả năng chống lại sự ăn mòn từ hóa chất và axit, làm cho chúng phù hợp để sử dụng trong môi trường khắc nghiệt.
• Cách điện và cách nhiệt: Nhựa là chất cách điện và cách nhiệt tốt, giúp ngăn ngừa dòng điện và nhiệt truyền qua.
• Độ bền cơ học: Nhựa có thể có độ bền cơ học cao, tùy thuộc vào loại nhựa và phụ gia.

Tính chất hóa học:

• Khả năng chống cháy: Một số loại nhựa có khả năng chống cháy, có nghĩa là chúng sẽ không cháy hoặc cháy chậm.
• Khả năng chống hóa chất: Nhựa có khả năng chống lại nhiều hóa chất và axit, làm cho chúng phù hợp để sử dụng trong các ứng dụng công nghiệp.
• Khả năng tan trong dung môi: Một số loại nhựa có thể tan trong dung môi nhất định, giúp ích cho việc gia công và tái chế.

Tính chất môi trường:

• Tái chế: Một số loại nhựa có thể được tái chế, giúp giảm thiểu rác thải và tiết kiệm tài nguyên.
• Phân hủy sinh học: Một số loại nhựa phân hủy sinh học, có nghĩa là chúng có thể bị phân hủy bởi vi sinh vật theo thời gian.
• Tác động môi trường: Việc sản xuất và xử lý rác thải nhựa có thể gây ra tác động tiêu cực đến môi trường.

Nhựa PE, HDPE, PP đều thuộc một họ có cấu tạo hoá học gần như nhau, nếu có khối lượng phân tử thấp thì tương tự như parafin (sáp). Do vậy, nếu châm bật lửa đốt, không có mùi khét thì đấy là PE, HDPE hay PP. Nhựa PET, ABS cháy với ngọn lửa có khói đen và có mùi khét. Còn nhựa PVC không cháy thành ngọn lửa.

Độc hại nếu không được dùng đúng cách

Xem xét vấn đề độc hại của chất dẻo khi sử dụng có thể nói rằng, tất cả những chất dẻo dùng làm bao bì chứa thực phẩm lỏng với các thương hiệu nổi tiếng trong nước hay nước ngoài thì đều an toàn vì các nhà sản xuất phải tuân thủ các quy định pháp lý về chất lượng bao bì nhựa. Vấn đề đáng lo ngại nhất là sử dụng tùy tiện những bao bì cũ. Thật không an toàn khi dùng những thùng nhựa đã đựng sơn nước để muối dưa, cà.

Một số hoá chất độc hại có trong sơn đã thấm vào nhựa sẽ khuếch tán ra môi trường nước – axit của dưa, cà và có tác hại đến sức khoẻ của người tiêu dùng. Nói chung, tuyệt đối không dùng các thùng nhựa đã đựng hoá chất để đựng nước ăn hay các loại thực phẩm lỏng. Cần lưu ý, khi cần đựng dầu ăn, nước mắm, dầu thực vật, rượu thuốc, nên dùng chai PET (polyethyleneterephtalat) (mới hay đã đựng nước tinh khiết) vì loại chai này có độ an toàn cao về vệ sinh thực phẩm.

Tác hại của việc sử dụng nhựa sai cách:

• Gây ô nhiễm môi trường: Nhựa là một loại rác thải khó phân hủy, có thể mất hàng trăm năm để phân hủy hoàn toàn. Khi nhựa thải ra môi trường, chúng sẽ gây ô nhiễm đất, nước và không khí, ảnh hưởng đến hệ sinh thái và sức khỏe con người.
• Gây ra các bệnh nguy hiểm: Một số loại nhựa chứa các hóa chất độc hại như BPA, phthalate, chì, cadmium,… Khi tiếp xúc với những hóa chất này, con người có nguy cơ mắc các bệnh ung thư, tim mạch, rối loạn nội tiết tố, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản và phát triển của trẻ em.
• Gây ngộ độc thực phẩm: Khi sử dụng hộp nhựa đựng thực phẩm nóng hoặc thực phẩm có tính axit cao, các hóa chất độc hại trong nhựa có thể bị giải phóng vào thực phẩm, gây ngộ độc cho người sử dụng.

Đồ gia dụng nào, nhựa ấy ,trong sinh hoạt hàng ngày loại nhựa thường gặp nhất là PE (polyethylene). Đi vào một số cửa hàng bán tạp hoá hay đồ nhựa, chúng ta dễ dàng bắt gặp nhiều loại túi hình chữ nhật trong suốt không màu hay túi đựng có nhiều màu khác nhau mà theo thói quen không biết từ khi nào gọi nhầm là túi nilon (nilon là một loại polyamid có cấu tạo hoá học và tính chất hoàn toàn khác). Những chai đựng sữa, nước ngọt và một số thực phẩm lỏng khác thường làm bằng nhựa PE tỷ trọng cao, được gọi tắt là HDPE (high density polyethylene) hay PVC (polyvinyl chloride) loại chuyên dùng cho thực phẩm.

Cách sử dụng nhựa an toàn:

• Hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần: Nên sử dụng các sản phẩm thay thế cho nhựa dùng một lần như túi vải, bình nước thủy tinh, hộp đựng thực phẩm bằng kim loại,…
• Sử dụng đúng loại nhựa cho từng mục đích: Không nên sử dụng hộp nhựa đựng thực phẩm nóng hoặc thực phẩm có tính axit cao.
• Tái chế nhựa: Nên phân loại và tái chế nhựa đúng cách để giảm thiểu rác thải nhựa và bảo vệ môi trường.
• Nâng cao ý thức cộng đồng: Cần nâng cao ý thức cộng đồng về tác hại của việc sử dụng nhựa sai cách và khuyến khích mọi người sử dụng nhựa một cách an toàn và có trách nhiệm.

Có thể nói ở tất cả các chợ lớn, nhỏ, siêu thị hay chợ ven đường… hàng hoá giao cho khách hàng đều đựng túi PE. Tuy nhiên, việc sản xuất ra HDPE cũng sử dụng tới các hoá chất độc hại như hexane và benzne. Một loại nhựa khác gần với PE là PP (polypropylene). Do PP có tính chất cơ học cao hơn PE nên được kéo sợi và dệt thành các loại bao bì đựng gạo, đường, ngô, đậu nành, lạc… Tùy theo yêu cầu, phía trong bao gì còn một lớp màng chống ẩm. Sợi PP còn dệt thành bạt để che mưa, nắng rất phổ biến ở cả thành thị và nông thôn. Các loại xô, chậu, rổ rá cũng thường làm bằng nhựa PP được xem là loại plastic tốt nhất. Chai đựng nước tinh khiết có dung tích 0,3; 0,5 và 1,0 lít thường thấy trên bàn tiếp khách của cơ quan, bàn ăn của nhà hàng, gia đình, mang theo đi công tác hay du lịch, chủ yếu làm bằng nhựa PET (polyethyleneterephtalat). Loại nhựa này có độ bền cơ học tốt nên bầu như không bị nứt, vỡ khi vận chuyển. Những loại chai lớn hơn có dung tích 5 lít, 20 lít cũng làm bằng loại nhựa này. Một lượng lớn chai PET có dung tích khác nhau còn được sử dụng để để đựng dầu thực vật (đậu nành, mè, lạc…)… Tuy nhiên, những loại nhựa này có thể rò rỉ vào trong nước kim loại an-ti-môn và ô-xít chì rất độc hại nhất là khi đựng nước nóng hay để trong môi trường có nhiệt độ cao.

Các nhà khoa học cũng khuyến cáo không nên sử dụng lại những chai nhựa làm bằng PET vì khó làm sạch và có thể chứa nhiều loại vi khuẩn gây bệnh. Những hộp bảo quản thức ăn hình khối chữ nhật (storage box) gia công trong nước hay xuất xứ từ Trung Quốc có phần thân không màu, hơi mờ đục còn nắp có các màu nhạt khác nhau thường làm bằng nhựa PE hay HDPE.

Một loại hộp đựng hình trụ có nắp hay cốc uống nước thon đáy để xếp thành chồng nhiều chiếc cho gọn khi vận chuyển và sắp xếp trước khi sử dụng cũng làm từ nhựa PE hay HDPE. Trên nắp hộp có đề dòng chữ nổi cho biết an toàn khi cho vào lò vi sóng (This is microwave oven safe). Bình đun nước siêu tốc, vỏ quạt máy, vỏ máy hút bụi và ống kèm theo phần lớn làm bằng nhựa ABS (acrylonitil butadien – styren). Loại chất dẻo này chịu được nước sôi không bị biến dạng, có tính chất cơ học tốt, đặc biệt có độ bền va đập cao. Chính vì vậy khi hút bụi trên sàn nhà có diện tích rộng, có thể lấy chân hất mạnh cho chạy sang vị trí khác và nếu có va vào chân bàn, ghế cũng không sao.

Tất cả những loại chất dẻo nêu trên như PE, HDPT, PVC, PET, ABS đều thuộc họ nhựa nhiệt nghĩa là khi tăng nhiệt độ thì mềm ra rồi chảy nhớt và khi làm nguội lại trở về trạng thái rắn ban đầu. Vì tất cả chúng sử dụng cho mục đích thông thường nên còn gọi là nhựa nhiệt dẻo thông dụng (commodity thermoplastics). Một loại sản phẩm đã có mặt ở nước ta do Trung Quốc sản xuất là bình pha trà cá nhân hình trụ có nắp vặn chặt và bên trong có bầu lọc để chặn các lá chè khi rót hay uống trực tiếp. Bình này làm bằng nhựa PC (polycacbonat) màu trong suốt, có độ bền cơ học rất cao và chịu nhiệt tốt hơn nhựa PET nên có thể đổ nước sôi trực tiếp khi pha trà mà không làm bình biến dạng.

Do có độ bền cơ học và chịu nhiệt cao nên nhựa PC được xếp vào loại nhựa nhiệt dẻo kỹ thuật (engineering thermoplastics). Nylon cũng thuộc loại nhựa này. PC chứa nhiều chất độc chloride, gây rò rỉ dioxin, loại chất cực độc gây ung thư. Nhiều loại bát, đĩa có các hoạ tiết rất đẹp mắt trên nền trắng đục và cầm trên tay có cảm giác không phải là nhựa nhưng thực ra những sản phẩm này làm từ tổ hợp nhựa melamin-fomandehyt có thêm chất độn và phụ gia, thường gọi tắt là nhựa melamin. Đây là loại nhựa nhiệt rắn (thermoset plastics), nghĩa là khi gia nhiệt đến một nhiệt độ nhất định bị rắn lại và có nâng nhiệt độ lên nữa cũng không nóng chảy.